Όταν ο Κόκκορας Λαλούσε στο Σκοτάδι, Ανθολογία Αναρχικών Κειμένων 1971-1978

Ο τίτλος του βιβλίου «Όταν ο Κόκκορας Λαλούσε στο Σκοτάδι...» εμπνέεται από το αναρχικό περιοδικό που εξέδιδε ο Μιχαήλ Πρωτοψάλτης τη δεκαετία του ’70. Αυτόν επιλέξαμε και για την ανθολογία των αναρχικών κειμένων 1971-’78, που συγκέντρωσε και υπομνημάτισε ο ίδιος. Στόχος του ήταν να αποτυπώσει την εμφάνιση του αναρχικού κινήματος στην Ελλάδα από τα τέλη της Δικτατορίας έως τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης και να την αναλύσει βασιζόμενος στην προσωπική του συμμετοχή και δράση, αλλά και στο πολύτιμο αρχείο του.

Ο Μιχαήλ Πρωτοψάλτης δεν έπαψε ποτέ να συγκεντρώνει ποιήματα, πεζά και άρθρα από περιοδικά, προκηρύξεις, αφίσες, τρικάκια, προσωπικές μαρτυρίες και ό,τι άλλο μπορεί κανείς να φανταστεί. Υλικό που φωτίζει αυτή την περίοδο εντυπωσιακής πολυμορφίας και απρόσμενης επινοητικότητας του κόσμου της Αναρχίας στην Ελλάδα. Επιπλέον, αξιοποίησε στο έπακρο αρχείο και υλικό εν γένει που του εμπιστεύθηκαν σύντροφοι και φίλοι, τους οποίους ευχαριστούμε θερμά. Το βιβλίο αποτελεί μια ιστορική αφήγηση της εποχής καθώς τα κείμενα παρατίθενται χρονολογικά, κάποιες φορές και θεματικά, σε σχέση με τα γεγονότα. Όπως επισημαίνει και ο ίδιος στον Πρόλογο: «Δεν παραθέτω κείμενα ανούσια, ξύλινα, κοινότοπα, κείμενα της μιας και μόνο χρήσης, κείμενα που επαναλαμβάνουν τις βασικές αρχές, αλήθειες έστω, ή εκφράζουν οργή και αγανάκτηση, αναμφίβολα δίκαιες, δίχως όμως να αναζητούν καινούρια μονοπάτια στο λόγο και στη σκέψη, απλώς και μόνο για να αναπαραστήσω στο χαρτί την πραγματικότητα και τον μέσο όρο ενός κινήματος, το οποίο μάλιστα, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, στράφηκε ενάντια στην πραγματικότητα και τους μέσους όρους. Επιπλέον, με μια τέτοια παράθεση κειμένων θα πρόδιδα το περιεχόμενο της ανθολογίας, αφού το αναρχικό κίνημα μπορεί να κατηγορηθεί –και έχει κατηγορηθεί– για τα πάντα εκτός από έλλειψη φαντασίας».

Ο Μ. Π. είχε επίγνωση ότι οι απαρχές του αναρχικού κινήματος στη χώρα μας έχουν σφραγιστεί ανεξίτηλα από το ανατρεπτικό και δημιουργικό πνεύμα της δεκαετίας του ’60 που σάρωσε τον πλανήτη, κοινωνικά και πολιτιστικά: Μάης του ’68, παρατεταμένος Ιταλικός Μάης, χιπισμός και αντικουλτούρα, Αμερικάνικο κίνημα, κίνημα ενάντια στον πόλεμο, κίνημα για τη γυναικεία απελευθέρωση, κίνημα για την απελευθέρωση της ομοφυλόφιλης επιθυμίας κ.λπ. Ήταν ο καιρός που «οι ιδέες ήταν επικίνδυνες». Η επιλογή του καθεστώτος και όλων των πυλώνων του, δεξιών και αριστερών ήταν να προβάλλουν συνεχώς και πάση θυσία την κοινοβουλευτική φενάκη ως παραπέτασμα μπροστά στη ραγδαία και επίφοβη ριζοσπαστικοποίηση μιας κοινωνίας που παρέμενε «στο γύψο» (λέγε με Μεταπολίτευση). Το θέμα αυτό αναπτύσσεται διεξοδικά στην Εισαγωγή, ενώ παράλληλα αναφέρεται και η άλλη παράδοση που επηρέασε τον αναρχισμό στην Ελλάδα στα πρώτα του βήματα, ο επαναστατικός διεθνισμός, με κύριους εκφραστές τον Άγι Στίνα και τον σύντροφό του Κορνήλιο Καστοριάδη.

Η εμφάνιση του αναρχισμού στην Ελλάδα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι μπορεί να παρακολουθήσει κανείς τον ρόλο που έπαιξαν οι παρέες και οι ομάδες στη διαμόρφωση των γνωστών σήμερα αναρχικών τάσεων και των ρευμάτων αλλά και να δει τη σημασία του ατόμου που εξεγείρεται απέναντι σε κάθε εξουσία: από την ανθολογία αυτή δεν λείπουν προκηρύξεις που εκφράζουν ένα και μόνο άτομο. Κάποιες από αυτές, χαρακτηριστικό στοιχείο της εποχής, απηχούν αναρχικές αντιλήψεις χωρίς απαραίτητα οι συγγραφείς τους να έχουν επίγνωση της εγγύτητάς τους προς αναρχικές ιδέες. Τηρουμένων των αναλογιών και παρά τις πάμπολλες διαφορές, η εποχή θυμίζει αμυδρά τον πρώτο κοινωνικό χριστιανισμό, με τα πολυάριθμα ευαγγέλια, προτού εμφανιστούν οι εκκλησίες και οι «πατέρες» για να διαχωρίσουν τα θεόπνευστα από τα βέβηλα. Ενδεικτικά παραθέτουμε από το βιβλίο, τίτλους κάποιων προκηρύξεων και ονόματα αναρχικών ομάδων: Ομάδα για την καταπολέμηση της καθημερινής μας μιζέριας, Οι συγκοινωνίες κουβαλάνε τις εξουθενωμένες μας υπάρξεις από τα κάτεργα της παραγωγής και τους γλοιώδικα χαμογελαστούς τόπους κατανάλωσης στα νεκροταφεία της οικογενειακής αποτελμάτωσης, Κάτω Ρωσία Αμερική Κίνα (ΚΡΑΚ), Αν ψάχνεται για υπογραφή κοιτάξτε τα πρόσωπα αυτών που το μοιράζουν, Πρωτομαγιά: ημέρα των εργατών, ημέρα ενάντια στη μισθωτή εργασία, Η γλώσσα είναι φυλακή, Το αντάρτικο των πόλεων: Δράση με το λαό ή για το λαό;

Οι γυναίκες δεν χρειάζεται να κρατάνε πάντοτε τα στόματα κλειστά και τα σκέλια ανοιχτά, Τυφλοπόντικες της γενικευμένης αυτοδιεύθυνσης και ηδονής.
Χάρη στην επιλογή του Μ.Π. η ανθολογία φανερώνει την αλληλεπίδραση των ελευθεριακών ιδεών με σημαντικούς καλλιτέχνες και διανοούμενους, όπως ο Μ. Κατσαρός, ο Γ. Λυκιαρδόπουλος, ο Δ. Νόλλας και άλλοι, οι οποίοι με επίκαιρα όσο και διαχρονικά τους κείμενα επηρέασαν και επηρεάζουν ακόμη το κίνημα. Την εποχή εκείνη που η αναρχική βιβλιογραφία στα ελληνικά αριθμούσε ελάχιστους τίτλους, η προκήρυξη, το μικρό θεωρητικό κείμενο με αφορμή κάποιο γεγονός, είχαν ανεκτίμητη αξία.
Το βιβλίο θα συζητηθεί πολύ και για έναν ακόμη λόγο: στις μέρες μας, στον πολυάριθμο πλέον, όσο και κερματισμένο κόσμο της Αναρχίας στη χώρα μας επικρατεί εσφαλμένα η άποψη πως «όλα ξεκίνησαν» τη δεκαετία του 80, από αγωνιστές που εγκατέλειπαν τα ποικιλώνυμα, μικρά και μεγάλα, μαρξιστικά σχήματα των αρχών της Μεταπολίτευσης. Τα κείμενα της ανθολογίας αποκαλύπτουν μια άλλη εικόνα: τα πράγματα στον αναρχικό χώρο ξεκίνησαν σχεδόν εκ του μηδενός, από το πάθος και τις αναζητήσεις κάποιων ατόμων που –καλώς ή κακώς– δεν είχαν βιώσει την εμπειρία του λεγόμενου μαζικού κινήματος, που δεν ήταν στρατευμένοι αγωνιστές, ήταν κυρίως άνθρωποι κινούμενοι από το πάθος για ζωή, κεντρική αξία της Αναρχίας.